Prof. Dr. Majone Steketee is bijzonder hoogleraar Orthopedagogiek, in het bijzonder intergenerationele overdracht van geweld in gezinnen. Op verzoek van de RvdK schreef zij een column over risicofactoren bij kindermishandeling. ‘We weten dat een cumulatie van risicofactoren de kans op kindermishandeling verhoogt.’
Steeds vaker kom ik hulpverleners tegen die mij vragen: ‘ik zie de kinderen van toen weer terug als ouders in mijn praktijk. Wat is er misgegaan? Wat hebben we niet goed gedaan?’ Hoe komt het dat de intergenerationele cirkel zo moeilijk kunnen doorbreken? Mijn antwoord is dat we te weinig oog hebben voor de kinderen. Een van de risico’s voor intergenerationele overdracht is een geschiedenis van kindermishandeling of verwaarlozing. Het niet verwerkt hebben van de eigen geschiedenis kan ertoe leiden dat kinderen als volwassenen in herhaling vervallen. We moeten daarom meer aandacht besteden aan wat de gevolgen zijn voor de kinderen als er thuis sprake is van kindermishandeling, partnergeweld of psychiatrische of verslavingsproblematiek van de ouders.
Een manier om de cirkel te doorbreken is zeer kwetsbare toekomstige ouders te ondersteunen bij het krijgen van hun eerste kind
We zien dat 35% van de kinderen die gemeld worden bij Veilig Thuis traumaklachten hebben (Tierolf, Steketee &Lünnemann, 2014). Toch krijgt het overgrote deel van deze kinderen zelf geen hulp geboden. Het aantal ouders in een conflictueuze scheiding neemt de laatste jaren toe. Ouders die in een vechtscheiding zijn verwikkeld hebben te weinig aandacht voor de kinderen en creëren daardoor een onveilig opvoedklimaat. Als er sprake is van langdurige onveiligheid kan dat tot probleemgedrag en zelfs traumaklachten bij kinderen leiden. Een hulpverleningstraject waarin ook de kinderen begeleiding en ondersteuning aangeboden krijgen is van essentieel belang om de vicieuze cirkel van intergenerationele overdracht te voorkomen. Ook hier is het van belang dat kinderen zich kunnen uiten over hoe de strijd tussen hun ouders hen raakt.
Een andere manier om de cirkel te doorbreken is zeer kwetsbare toekomstige ouders te ondersteunen bij het krijgen van hun eerste kind. Voorzorg is een dergelijk preventie programma dat bewezen effectief is in het voorkomen van kindermishandeling. Het biedt intensieve en langdurige ondersteuning van deze jonge kwetsbare zwangere vrouwen die hun eerste kind willen opvoeden. Deze zwangere risicomoeders hebben te maken met een scala aan problemen, waaronder ongezond gedrag, lage opleiding, sociaal isolement en huiselijk geweld in het heden en verleden. Wat deze aanpak zo succesvol maakt is dat het enerzijds gericht is op het verbeteren van het zwangerschaps- en geboorteproces voor moeder en kind en de ontwikkeling van het kind. Anderzijds is er aandacht voor de verbetering van de persoonlijke ontwikkeling van de moeder en haar mogelijkheden voor opleiding en werk, zodat zij meer kan betekenen voor haar kind.
Naast het garanderen van een veilige opvoedsituatie is het van belang om te kijken naar de onderliggende risicofactoren. Er zijn allerlei risicofactoren die een rol kunnen spelen, zoals armoede, werkloosheid, psychiatrische of verslavingsproblematiek van een van de ouders, sociaal isolement. Wat we ook weten, is dat een cumulatie van risicofactoren de kans op kindermishandeling verhoogt (Put, Hermanns & Sondeijker, 2016). Over beschermende factoren weten we veel minder. Het hebben van een sociaal netwerk of steunsysteem en een ondersteunende partner kunnen helpen bij het doorbreken van de intergenerationele overdracht van geweld (Lünnemann & Pels, 2013; Pels e.a., 2011). Daarnaast is opvoedingsondersteuning, zoals het leren van positief opvoeden, van belang (Dixon, Browne & Hamilton-Ciachristis, 2009). Als we deze gezinnen willen helpen, dan moeten de sociale context van gezinnen en de onderliggende risicofactoren in die context meegenomen worden.
