In Nederland groeit één op de twintig kinderen op in armoede (NJI, 2023) Ernstige financiële problemen kunnen het functioneren van ouders en de ontwikkeling van kinderen ontwrichten. Armoede is een van de belangrijkste risicofactoren voor een kinderbeschermingsmaatregel: in 42% van de gezinnen waar een ondertoezichtstelling of uithuisplaatsing wordt opgelegd, is er sprake van armoede, tegenover 14% van de gezinnen in Nederland, bleek uit onderzoek van Verwey & Jonker (2022).

Het is dan ook niet verwonderlijk dat armoedeproblematiek steeds meer aandacht krijgt in de jeugdbeschermingsketen. Dat geldt ook voor ons. Zo stond onze jaarlijkse interne bijeenkomst Café de Raad in 2023 in het teken van dit onderwerp. Er werd onder andere gediscussieerd met Michelle van Tongerloo (huisarts en straatarts in Rotterdam), Jolande ter Avest (familierechtadvocaat en scheidingsmediator), Milio van de Kamp (socioloog en schrijver van het boek ‘Misschien moet je iets lager mikken’) en Ellen Donkers (beleidsadviseur bij het Nederlands Jeugd Instituut).

Dat leverde interessante discussies en gezichtspunten op die onderstreepten dat armoede en schuldenproblematiek een grote impact kunnen hebben op andere leefgebieden. En daarmee ook op de veiligheid en ontwikkeling van kinderen. Tegelijkertijd werd duidelijk dat onze medewerkers verschillende visies hebben op hoe zij op deze problematiek moeten acteren en soms ook niet. Dat is begrijpelijk omdat in praktische zin het handelingsperspectief van onze raadsonderzoekers op het gebied van armoedeproblematiek en het oplossen daarvan beperkt is. Wel werd geconcludeerd dat de RvdK wel degelijk een signaleringsfunctie heeft en – ook hier – goede samenwerking met andere partijen in de keten cruciaal is.

Deskundigheidsbevordering

Om deze reden zijn wij verschillende initiatieven gestart in 2023. Initiatieven om beter zicht te krijgen op de deskundigheid van onze medewerkers in relatie tot financiële problemen en ontwikkelingsbedreiging. Het gaat dan bijvoorbeeld om het ontwikkelen van een onderwijsmodule om de kennis over de relatie tussen bestaansonzekerheid en gezinsproblematiek bij onze medewerkers te vergroten. Daarnaast hebben wij het Verwey-Jonker Instituut gevraagd om in het onderzoek naar cultuursensitief werken ook ons handelen bij armoedeproblematiek mee te nemen en hier zo nodig verbeterpunten op te formuleren.

Daarnaast willen we beter en meer samenwerken met de andere partijen in de jeugdbescherming, zowel bij het eerder signaleren van armoede als katalysator van gezinsproblematiek als bij het zoeken naar passende oplossingen, om zo het proces naar een kinderbeschermingsmaatregel te keren. Door samen met ouders (en eventueel kinderen) financiële problemen beter te bespreken en de impact hiervan op andere leefgebieden uitvoeriger te duiden, sluiten onze adviezen beter aan bij wat een gezin nodig heeft.  

Toeslagenaffaire

In 2023 verscheen het onderzoek van de Inspectie Justitie en Veiligheid naar de vraag waarom gezinnen die slachtoffer zijn van de toeslagenaffaire te maken kregen met een kinderbeschermingsmaatregel. In het rapport ‘Kind van de Rekening’ concludeert de Inspectie dat de dupering een rol speelde bij bijna alle gezinnen in het proces dat leidde tot een kinderbeschermingsmaatregel. In geen enkel geval waren de (financiële) gevolgen van de dupering het enige probleem. De mate waarin en de wijze waarop financiële problemen als gevolg van de dupering doorwerkten op andere problemen, en daarmee op de veiligheid en ontwikkeling van betrokken kinderen, verschilt per gezin. 

De Inspectie constateert dat de kinderen in deze gezinnen in de periode na de dupering nieuwe problemen kregen of dat bestaande problemen erger werden. Bijvoorbeeld omdat hun ouders minder (emotioneel) beschikbaar waren, psychische problematiek van ouders meer op de voorgrond trad, er onzekerheid ontstond over huisvesting. Of ze kregen te maken met heftige ruzies over schulden, alimentatie of andere financiële kwesties. Hoe de problemen precies op elkaar inwerkten, was in elk gezin anders, zo constateert de Inspectie. 

Interne reflectie

Ook wij als RvdK reflecteren op onze rol bij de uithuishuisplaatsingen van kinderen van gedupeerde ouders in de toeslagenaffaire. Dat we hiermee pas in 2023 startten, kwam omdat we niet wisten welke gezinnen waarmee wij te maken hebben gehad, gedupeerd waren door de toeslagenaffaire. Daarvoor was een koppeling nodig tussen de persoonsgegevens bij de Belastingdienst, Rechtspraak en RvdK. Om dit mogelijk te maken is in 2023 een tijdelijke wet aangenomen: de Tijdelijke Wet uitwisseling persoonsgegevens UHP KOT. Hierdoor kregen we toegang tot de burgerservicenummers van kinderen van erkende gedupeerde ouders. Deze konden we vervolgens koppelen met de dossiers in ons cliëntensysteem. Dit alles onder strikte voorwaarden en na een aantal privacymaatregelen te hebben genomen.

Het doel van onze interne reflectie is lessen trekken voor de toekomst en kennis verwerven over hoe de kwaliteit van onze adviezen op het gebied van armoede en schuldenproblematiek verbeterd kan worden. Op basis van een dossieronderzoek en interviews met onze medewerkers willen we meer inzicht krijgen op welke manier problematische schulden hebben geleid tot een kinderbeschermingsmaatregel. Ook hier is de centrale vraag: hoe kunnen wij onze signaleringsfunctie op dit gebied versterken, zodat er eerder passende hulp komt en een kinderbeschermingsmaatregel kan worden voorkomen. In het najaar van 2024 publiceren we de bevindingen van deze interne reflectie.

Verder lezen

  • Cijfers over Armoede in gezinnen van Nederlands Jeugd instituut, klik hier. 
  • Onderzoek Verwey & Jonker Instituur naar de effectiviteit van kinderbeschermingsmaatregelen en risicofactoren, klik hier. 
  • Nieuwsbericht Raad voor de Kinderbescherminmg over rapport ‘kind van de Rekening’ van Inspectie justitie & Veiligheid, klik hier.